کدام تست ها و غربالگری های لازم در دوران حاملگی باید انجام شود

دوران حاملگی یکی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی یک فرد است. امروزه حداکثر سعی و تلاش می‌شود که نه تنها سلامت جنین و مادر به مخاطره نیفتد، بلکه هر چه بیشتر افزایش داده شود.

دکتر محمد رضا صفری نژاد؛ جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری، استاد دانشگاه

دوران حاملگی یکی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی یک فرد است.

امروزه حداکثر سعی و تلاش می‌شود که نه تنها سلامت جنین و مادر به مخاطره نیفتد، بلکه هر چه بیشتر آن افزایش داده شود.

برای خانم‌های حامله استانداردهای بین المللی وجود دارند که با استفاده از آنها باید تست‌ها و غربالگری‌های لازم در دوران حاملگی انجام شوند.

سازمان بهداشت جهانی استانداردهائی را برای تست‌ها و غربالگری‌های لازم در دوران بارداری تهیه کرده است، منتهی به‌علت شرایط متفاوت کشورها با همدیگر مجامع علمی مربوطه با تغییراتی در مواد تهیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی استانداردهای مورد نیاز کشور خود را تهیه می‌کنند.

متاسفانه در کشور ما هیچیک از انجمن‌های علمی مربوطه در هیچ زمینه‌ای استانداردها و راهنماهای مربوطه مورد نیاز کشور را تهیه نکرده‌اند در حقیقت انجمن‌های علمی در ایران بیشتر شو بازی می‌کنند و مشغول برگزاری سمینارها و کنگره‌های رنگارنگ هستند.

در هر صورت به‌علت احساس نیاز مبرم، بنده این راهنما را با استفاده از استانداردهای بین المللی تهیه کرده‌ام تا به یاری خدا بتوان کمکی به هموطنان عزیز خود کرده باشم.

حتی در خود شهر تهران در بهترین مراکز آن و حتی با دریافت هزینه‌های هنگفت، کم نیستند مادران باردار که حداقل‌های مورد نیاز آنها انجام نشده‌اند.

در اولین ویزیت بعد از حامله شدن در تمام خانم‌های حامله انجام موارد زیر توصیه می‌شود

* تعیین گروه خون و RH

* بررسی از نظر آنتی بادی

* CBC

* هموگلوبین A1C

* بررسی از نظر وجود افسردگی

* آیا الکل مصرف می‌کند یا نه

* تست HIV

* تست هپاتیت B

* تست کلامیدیا

* تست سیفیلیس

* چک کردن از نظر وجود ایمنی بر علیه سرخجه

* چک کردن از نظر وجود ایمنی بر علیه آبله مرغان

* آزمایش و کشت ادرار

تست‌های زیر در اولین ویزیت بعد از حامله شدن برای تمامی خانم‌های حامله مورد نیاز نیست، پزشک با اخذ شرح حال مشخص می‌کند که یک یا چند تا از این تست‌ها انجام شوند

* غربالگری از نظر توکسوپلاسموز در خانم‌هائی‌که در معرض خطر آن می‌باشند (مثل تماس‌های مکرر با حیوانات آلوده)

* چک کردن از نظر سوزاک در خانم‌هائی‌که احتمال ابتلا به آن وجود دارد.

* سل

* ویروس تبخال (HSV)

* بررسی سیتامگالوویروس (CMV)

* بررسی وجود آنتی‌بادی هپاتیت C

* تست پاپ اسمیر

* اندازه‌گیری میزان هورمون TSH

* انجام بررسی‌های لازم ازنظر وجود اعتیاد به مواد مخدر

در سه‌ماهه اول با نظر پزشک معالج در صورت لزوم باید ازنظر وجود بیماری‌های ارثی زیر جنین بررسی شود

* کم‌خونی داسی شکل

* تالاسمی

* بیماری فیبروز کیستیک (در تمام خانم‌های حامله لازم است)

تست‌های کروموزومی زیر در تمامی خانم‌های حامله لازم هستند و باید مابین هفته‌های 14-11 حاملگی انجام شوند

* سندروم داون (منگولیسم)

* تریزومی 18 (کروموزوم 18 سه عدد می‌باشد)

* وجود نقص در لوله‌های عصبی

تست‌های زیر در تمامی خانم‌های حامله لازم هستند و باید مابین هفته‌های 14-11 حاملگی انجام شوند

* اندازه‌گیری میزان آلفا فتوپروتئین (AFP)

* اندازه‌گیری میزان استریول آزاد

* اندازه‌گیری میزان hCG

* اندازه‌گیری میزان Inhibin A

تمام خانم‌های حامله باید مابین هفته‌های 28-24 حاملگی تست‌های زیر را انجام دهند

* اندازه‌گیری هماتوکریت خون

* اندازه‌گیری پروتئین ادرار

تمام خانم‌های حامله باید مابین هفته‌های 41-28 حاملگی تست‌های زیر را انجام دهند

* کشت از ترشحات واژن و مقعد ازنظر باکتری‌های استرپتوکوک گروه B مابین هفته‌های 37-35 حاملگی

* بررسی ازنظر وجود آنتی‌بادی

در خانم‌های حامله که احتمال می‌رود در معرض خطر بیماری‌های آمیزشی هستند، باید مابین هفته‌های 41-28 حاملگی تست‌های زیر را انجام دهند

* کلامیدیا

* سوزاک

* سیفیلیس

* HIV

* هپاتیت B

* تبخال

۱- غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بارداری

۲- غربالگری سندرم داون در سه ماهه دوم بارداری (کواد مارکر)

۳- غربالگری یکپارچه (Integrated)

۴- غربالگری متوالی (Sequential)

برای هر خانم باردار به طور کلی احتمال داشتن فرزندی با نقایص مادرزادی وجود دارد.

اگرچه این احتمال خیلی زیاد نیست اما با انجام تست های غربالگری می توان تا حد زیادی به میزان واقعی این احتمال پی برد.

نقایصی که در تست های غربالگری دوران بارداری بررسی می شوند عبارتند از:

اختلالات کروموزومی از قبیل سندرم داون و تریزومی 18 و تریزومی 13.

اختلالات ساختمانی از قبیل نقص باز لوله عصبی (ONTD)1 و نقایص قلبی.

سندرم داون یک اختلال کروموزومی مادرزادی می باشد. شخصی که سندرم داون دارد علاوه بر اینکه دارای چهره مشخص و متفاوتی می باشد دچار ناتوانی در یادگیری و مشکلات پزشکی نیز هست.هیچ درمانی برای سندرم داون وجود ندارد و تا آخر عمر همراه فرد می باشد.

شخصی که سندرم داون دارد در واقع کروموزوم شماره 21 او به صورت 3 تایی (تریزومی) است.

شیوع سندرم داون در حدود 1 به 800 در بارداری‌ها است. هر شخصی ممکن است نوزادی با سندرم داون داشته باشد اما هرچه سن مادر بیشتر باشد خطر داشتن چنین نوزادی بیشتر می شود. به طور مثال برای یک زن 20 ساله احتمال به دنیا آوردن بچه ای با سندرم داون 500/1 است.

این احتمال برای یک زن 35 ساله 270/1 خواهد بود.

به هر حال اکثر نوزادان مبتلا به سندرم داون از زنان جوان متولد می شوند به خاطر اینکه تعداد زایمان ها در این سنین بیشتر است.

سندرم داون در دوران بارداری از طریق تست های غربالگری و تشخیصی قابل شناسایی می باشد.

تست های غربالگری شانس یا احتمال این که جنین یکی از چند بیماری مشخص را داشته باشد نشان می دهد. در واقع این تست به طور یقین نمی تواند به ما بگوید که آیا نوزاد شما مشکل دارد یا نه.اگر نتیجه تست مثبت باشد این بدین معنی است که احتمال وجود نقص بالاتر از دیگران است.به همین خاطر پزشک شما ممکن است برای شما تست‌های تشخیصی انجام دهد تا از بابت سالم بودن جنین مطمئن شود.
اگر نتیجه تست غربالگری منفی شود این بدین معنی است که احتمال وجود نقص در نوزاد شما هنگام تولد آنقدر پایین است که احتیاج به پیگیری ندارد. لیکن تضمینی وجود ندارد که شما یک نوزاد طبیعی داشته باشید.
مزیت تست‌های غربالگری این است که هیچ‌گونه ریسک سقط را به همراه ندارد و صدمه‌ای به جنین نمی‌رساند.

غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بارداری:

غربالگری سه ماهه اول بارداری یک تست ترکیبی شامل آزمایش خون مادر و سنوگرافی است. این غربالگری می‌تواند به عنوان قسمتی از یک آزمایش ترکیبی و یا مرحله‌ای از یک روش غربالگری باشد. غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بین هفته 11 تا 14 بارداری قابل بوده و به وسیله آن ریسک سندرم داون (تریزومی 21) و تریزومی 13 و 18 محاسبه می‌گردد.
این روش تشکیل شده از یک آزمایش خون، که طی آن دو ماده PPAP-A و free hCG در خون مادر اندازه‌گیری می‌شود و انجام سنوگرافی.
در سنوگرافی، تجمع مایع پشت گردن جنین یا 2NT اندازه‌گیری می‌شود.در واقع در این قسمت ممکن است علامتی برای بروز سندرم داون و یا تریزومی 18 باشد.
مجموع نتایج NT، آزمایش خون مادر و سن مادر با یکدیگر تفسیر شده و یک ریسک عددی بدست می‌آید که بر اساس آن می‌توان تصمیم گرفت که قدم بعدی چیست.
در غربالگری سه ماهه اول بارداری قدرت تشخیص سندرم داون در حدود 84% است یعنی با استفاده از آن 84% موارد سندرم داون را می‌توان تشخیص داد و 16%موارد بدون تشخیص مانده و نوزادان، بیمار به دنیا می‌آیند.وقتی که ضخامت NT افزایش دارد، جنین ممکن است نقص قلبی یا شرایط ژنتیکی دیگری داشته باشد در این شرایط پزشک شما ممکن است آزمایشات تکمیلی دیگری در هفته 20 بارداری برای شما پیشنهاد کند.

غربالگری سندرم داون در سه ماهه دوم بارداری:

این غربالگری که کوآدمارکر یا کوآد راپل یا به اختصار کواد نامیده می‌شود برای غربالگری سندرم داون، تریزومی 18 و نقص لوله عصبی (ONTD) و سندرم 3SLO انجام می‌شود.در این تست چهار ماده آلفافتوپروتئین، استریول آزاد، hCG و Ingibin A در خون مادر اندازه‌گیری می‌شوند.
این تست معمولاً بین هفته 15 تا 20 بارداری انجام می‌شود اما بهترین زمان انجام آن هفته 15 تا 18 است. سن جنین در زمان انجام تست، در محاسبه ریسک نقش زیادی دارد.بهترین روش محاسبه سن جنین سنوگرافی است، بنابراین بهتر است هنگام مراجعه به آزمایشگاه گزارش سنوگرافی خود را به همراه داشته باشید.قدرت تشخیص تست کوآدمارکر حدود 80% موارد برای سندرم داون است.
آزمایش AFP که در تست کواد انجام می‌شود نقص لوله عصبی (ONTD) را در 80% موارد غربال می‌کند.دقت داشته باشید که این تست فقط در سه ماهه دوم ارزش دارد.

غربالگری یکپارچه (Integrated)

نتایج بدست آمده برای غربالگری سه ماهه اول و سه ماهه دوم می‌تواند به صورت ترکیبی به کار برده شود تا قدرت تشخیص سندرم داون افزایش پیدا کند.در این صورت قدرت تشخیص سندرم داون به بیشتر از 90% می‌رسد.نتیجه نهایی، تا انجام و تکمیل آخرین مرحله (تست کوآد) آماده نمی‌شود. در واقع سنوگرافی و آزمایش خون مرحله اول در بین هفته 11 و 14 بارداری و آزمایش خون مرحله دوم بین هفته 15 تا 18 صورت می‌گیرد. از مزایای این روش می‌توان به پایین بودن مثبت کاذب4 این تست و قدرت تشخیص بالای آن حدود 92% اشاره کرد.

غربالگری متوالی (Sequential)

در این روش ابتدا غربالگری سه ماهه اول انجام می‌شود و براساس نتایج غربالگری سه ماهه اول، خانم‌های باردار به سه دسته ریسک بالا، ریسک متوسط و ریسک پایین تقسیم می‌شوند.زنان با ریسک بالا برای انجام CVS5 فرستاده می‌شوند. آنهایی که ریسک پایین دارند احتیاجی نیست که تست غربالگری یا تشخیصی دیگری در موردشان اجرا شود و فقط زنانی که دارای ریسک متوسط باشند، کاندید انجام غربالگری مرحله دوم (کوآد) هستند.

تست‌های تشخیصی سندرم داون (منگولیسم):

این تست‌ها می‌توانند وجود نقص جنین را به طور یقین نشان دهند و در واقع تست‌های غربالگری را رد و یا تأیید می‌کنند.
استفاده از تست‌های تشخیصی از قبیل آمنیوسنتز ریسک سقط جنین را به همراه دارد به همین دلیل اینگونه روش‌های تهاجمی با وجود دقیق بودنشان به همه زنان باردار پیشنهاد نمی‌شود. تست‌های تشخیصی موقعی پیشنهاد می‌‌شود که ریسک بالای سندرم داون در تست غربالگری گزارش شود.
اگر نتایج غربالگری نشان دهنده ریسک بالا باشد تست‌های زیر انجام می‌شود
1- آزمایش مولکولی و غیر تهاجمی cell free DNA(NIPT): برای آگاهی در مورد این تست به بروشور مربوطه مراجعه کنید
2- CVS: در این روش مقادیر کم سلول‌های جنین از روی جفت بوسیله ابزار مخصوصی از راه دهانه رحم گرفته می‌شود. این کار، گاهی با استفاده از سرنگ و از طریق دیواره شکم و مراقبت با استفاده از سنوگرافی انجام پذیرفته، سپس برروی سلول‌های بدست آمده آزمایش صورت می‌گیرد.
3- آمنیوسنتز: در این تست مقدار کمی از مایع آمنیوتیک که حاوی تعدادی سلول جنینی است، بوسیله سرنگ و با مراقبت از طریق سنوگرافی گرفته می‌شود. این تست در هفته‌های 16 تا 20 بارداری انجام می‌شود.
لازم به ذکر می‌باشد که با انجام CVS و آمنیوسنتز حدود 1 درصد خطر از دست رفتن وجود دارد، اگرچه ریسک CVS بیشتر است.

مطالب مرتبط:

تغذیه زنان در دوران حاملگی زایمان+تصاویر

میزان بالا هورمون hcg

32 غذای مفید برای افزایش باروری

راه های طبیعی موثر و بی خطر برای سقط جنین در ابتدای بارداری

مهمترین علائم بارداری چیست؟+تشخیص بارداری بدون آزمایش

سن بارداری چیست + آموزش نحوه ی محاسبه سن بارداری